Pollinations
de kunst van het bestuiven
Artistieke kennismaking met de zintuigen van bijen
Dit kunst- en cultuurprogramma, geïnspireerd op bijen, was van 21 april t/m 31 december 2024 te zien op Steede Hoge Woerdn. Vier kunstenaars, uit Vlaanderen en Nederland, plaatsten rondom de Bee Embassy kunstwerken. Elk kunstwerk was geïnspireerd op bijen, op hun leefwereld of hun zintuigen en op de belangrijke rol van bijen voor de biodiversiteit. De betreffende kunstenaars: duo Driessens en Verstappen, Annemarie Maes, Peter de Cupere en Robin Koek. Hun werken laten ons verwonderen over verschillende aspecten van het leven van bijen.
Speel de escape game!
Tijdens de looptijd van het project kon iedereen de escape game Bevrijd de bijen spelen. De Grote Grijze Tegelaar heeft alle bijen opgesloten in een rugzak. Aan deelnemers van de game was het de taak om de bijen te redden. Met verschillende uitdagende puzzels kom je steeds een stapje verder. Om de bijen te redden moet je al je zintuigen gebruiken. Dat doen bijen ook. Maar soms werken de zintuigen van bijen anders dan onze zintuigen. Elke puzzel in de game brengt je een stapje verder. Je moet ruiken, kijken én voelen. Omdat de escape game zo’n groot succes was, wordt deze omgezet naar een iets andere vorm, die ook zonder de kunstwerken en na afloop van het project nog steeds te spelen is.
De nieuwe versie van de escape game is beschikbaar in het voorjaar van 2025.
Kracht van de verbeelding
We kunnen er niet omheen. De Verenigde Naties riepen in 2021 een ‘code red for humanity’ uit. Klimaatopwarming en uitputting van land- en grondstoffen hebben hun effect op de biodiversiteit. Op de biodiversiteitstop COP15 in Montreal werden ambitieuze plannen uitgerold om dertig procent van de landmassa te beschermen en natuur weer de ruimte te geven.
Honingbijen, solitaire bijen en insectenpopulaties zijn massaal in verval. Sommige wetenschappers spreken zelfs van een insectenapocalyps. En dat is niet zonder risico voor de mens. Zonder bijen en bestuivers valt onze landbouw in elkaar.
Het Pollinations programma werkte niet aan een verdere paniekaanval, maar ging uit van de kracht van de verbeelding om deze crisis aan te pakken. Want, zoals filosoof Philipp Blom zegt: “het is te laat voor pessimisme”. Verbeelding is in staat om niet alleen de recepten waarmee deze crisis is veroorzaakt te helpen omgooien, maar ook om nieuwe ingrediënten aan te brengen.
Voedsel, verwildering en economie
Bijen, borden en planten in het ontwerp van de Bee Embassy verbeeldden de rol van de bijenbestuiving. Zonder bestuiving geen groenten, fruit, koffie, etc… Kortom, geen landbouw en flinke klappen voor de economie. Anderzijds zorgt verwildering en biodiversiteit voor verrassende scenario’s, de kunst van het loslaten, verbinding met niet-menselijke actoren, troost in het hectische leven en draagt het bij aan veerkrachtige ecosystemen en samenleving.
Materieel en natuurlijk erfgoed op het Castellum Hoge Woerd
De borden van de Bee Embassy legden de link met de archeologische betekenis van het Castellum Hoge Woerd met zijn vele archeologische overblijfselen uit de Romeinse tijd, onderdeel van het Unesco Limes Werelderfgoed. Daarnaast brachten we door de bewuste keuze voor het inheemse bijenras de ‘zwarte bij’ het begrip natuurlijk erfgoed binnen. Zwarte bijen zijn in onze contreien namelijk verdrongen door carnica en buckfast rassen. De zwarte bij vloog hier al in de tijd van de Romeinen. En dankzij pollenanalyses uit diverse tijdperken kunnen we ook achterhalen op welke bloemen de bijen van toen foerageerden.
Pollinations verbeeldt het belang van bijen
De onthulling van deze nieuwe kunstwerken vond plaats op zondag 21 april 2024 op het terrein van Steede Hoge Woerd. Er was een uitgebreid programma voor jong en oud.
Annemarie Maes (BE)
De borden van de Bee Embassy leggen alvast de link met de archeologische betekenis van het Castellum Hoge Woerd met zijn vele archeologische overblijfselen uit de Romeinse tijd, onderdeel van het Unesco Limes Werelderfgoed. Daarnaast brengen we door de bewuste keuze voor het inheemse bijenras de ‘zwarte bij’ het begrip natuurlijk erfgoed binnen. Zwarte bijen zijn in onze contreien namelijk verdrongen door carnica en buckfast rassen. De zwarte bij vloog hier al in de tijd van de Romeinen. En dankzij pollenanalyses uit diverse tijdperken kunnen we ook achterhalen op welke bloemen de bijen van toen foerageerden.
Robin Koek (NL)
Be(e)ing Within is een onderzoeksgedreven kunstproject dat participanten stimuleert zich te verplaatsen in de cognitieve wereld en de verborgen collectieve intelligentie van bijen. Het project zoekt een kruisbestuiving op tussen dans, klankcompositie en augmented reality. De conceptuele basis van het kunstwerk bouwt verder op studies die de beweging van bijen in kaart brengen samen met de inzichten over hun zintuiglijke oriëntatie en onderlinge vormen van communicatie. Robin Koek zal een choreograaf enkele unieke klankcomposities bezorgen waarin veld-opnames en bewegingsinformatie van de bijen zijn verwerkt. Deze choreografieën zullen vervolgens gedanst worden en volumetrisch worden opgenomen. Dat wil zeggen dat ze daarna naar een virtuele omgeving kunnen worden omgezet en als hologram te bekijken zijn, uitsluitend op een specifieke plek (via gps) via een draagbare ‘lens’. In de tuinen rond de Bee Embassy maken bezoekers kennis met deze hologrammen.
Peter de Cupere (BE)
Peter de Cupere is een ervaren geurkunstenaar. Zijn ‘pollinators’ zijn in 3D geprinte bijen met een geurmasker. Geuren leiden de bijen naar bloemen, de bloemen proberen de bij te verleiden met geur, kleur, stuifmeel en nectar. Het geurmasker is op verschillende manieren te interpreteren. Enerzijds is het een filter om de gevoelige bijen die geteisterd worden door pesticides, fijn stof en chemicaliën te beschermen – men noemt bijen niet voor niets de kanaries in de koolmijn – anderzijds symboliseert het masker ook het geurvermogen van een bij. Bijen navigeren, organiseren en communiceren met geur.
Driessens en Verstappen (NL)
Driessens en Verstappen vragen zich af of je kunstwerken kunt laten groeien in plaats van ze te maken. Zodat die dan telkens nieuw en anders kunnen zijn, én uniek. Geïnspireerd door ecologische bottom-up processen, onderzoeken zij of deze principes van groei en transformatie in een generatief proces kunnen worden ingebouwd? Kortom: kun je de productie van kunst automatiseren op basis van zelforganiserende eigenschappen?
Met zaadbommen als middeleeuwse kanonskogels zo groot, gestapeld in vergankelijke piramides, wordt de relatie met het verleden uitgebeeld. Het is daarmee ook een verwijzing naar de ballista waarmee de Romeinen vanaf de muren van het castellum kogels de omgeving in slingerden, als oefening of in echte conflicten met de vijandige buren van het castellum.
Pollinations werd mede mogelijk gemaakt door:
